Podstawa prawna aktu prawa wewnętrznego – problemy systemowe

Akty prawa wewnętrznego stoją najniżej w hierarchii systemu źródeł prawa. Nie oznacza to, że łatwo rozstrzygać dylematy legislacyjne z nimi związane. Wprost przeciwnie, skala legislacji wewnętrznej, różnorodność jej podmiotów i przedmiotów stawia przed legislatorami trudne wyzwania. Jednym z nich jest podstawa prawna.

W mijającym roku prowadziłem sporo szkoleń z zakresu aktów prawa wewnętrznego. Tak naprawdę to chleb powszedni legislacji. Z punktu widzenia technik prawodawczych do APW – z niewielkimi wyjątkami – stosuje się wszystkie reguły dotyczące redagowania ustaw i rozporządzeń. Najtrudniejszym zagadnieniem legislacyjnym związanym z objaśnianiem niuansów redagowania APW jest kwestia podstawy prawnej. Zależnie od organu wydającego akt, źródła upoważnienia i jego zakresu podstawa prawna APW to element, co do którego pojawia się w praktyce legislacyjnej wiele wątpliwości. Można je streścić w trzech pytaniach. Zastrzegam, że w odpowiedziach na nie przyjmuję, że wszystko co jest aktem normatywnym a nie jest ustawą, rozporządzeniem lub aktem prawa miejscowego, jest w istocie aktem prawa wewnętrznego (APW).

Czy podstawą prawną APW musi być zawsze przepis ustawy?

Niektórzy uczestnicy moich szkoleń są przekonani, że w podstawie prawnej APW zawsze musi być powołany przepis ustawy. I mają do tego nomen omen podstawę. Już sama Konstytucja w art. 93 traktującym o APW stwierdza, że zarządzenia wydawane są na podstawie ustawy. Tutaj jednak ważne zastrzeżenie przepisy Konstytucji literalnie odnoszą się tylko do zarządzeń Prezesa Rady ministrów i ministrów (art. 93 ust. 2). Nadto, „Zasady techniki prawodawczej” w § 133 mówią wprost: Uchwały Rady Ministrów są wydawane na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej lub ustawy, a uchwały innych podmiotów oraz zarządzenia – na podstawie ustawy. A dodatkowo § 125 ust. 3 dotyczący rozporządzeń, ale stosowany odpowiednio do APW, podający formułkę redakcyjną podstawy prawnej, brzmi: Podstawę prawną wydania rozporządzenia wyraża się zwrotem: „Na podstawie art. … ustawy …”. Ale już § 139 mówi: Tekst uchwały i zarządzenia rozpoczyna się od wskazania przepisu prawnego, na podstawie którego uchwała albo zarządzenie są wydawane. W tym paragrafie jest już mowa o każdym przepisie w każdym akcie. Przyjmując wskazane wyżej szerokie rozumienie kategorii APW stoję na stanowisku, że samodzielną (wystarczającą) podstawą prawną do wydania APW mogą być także przepisy zawarte w rozporządzeniach, aktach prawa miejscowego oraz innych APW. Taki pogląd wyraża też G. Wierczyński w swoim komentarzu do § 133 i § 139 ZTP (Redagowanie i ogłaszanie aktów normatywnych, Warszawa 2016 s. 723). Przykładowo na podstawie § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów pracodawca określa stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinni otrzymywać te posiłki i napoje, oraz szczegółowe zasady ich wydawania. Do wewnętrznego zarządzenia wystarcza powołanie tylko tego paragrafu z rozporządzenia, bo ono określa zakres regulacji. Nie jest potrzebne powoływanie w tym przypadku innych przepisów. Niewątpliwie niektóre akty prawa miejscowego też mogą być bezpośrednią i jedyną podstawą APW. Jeśli statut mający status APW nakłada obowiązek wydania jakiegoś aktu kierownictwa wewnętrznego np. regulaminów organizacyjnych poszczególnych komórek organizacyjnych określonych w statucie, to stanowi wyłączną podstawę do wydania APW.

Jakie przepisy muszą być wymienione w podstawie prawnej APW, aby uznać akt za legalny?

Istotą aktu normatywnego jest to, że zawiera on przepisy, które wprowadzają normy prawne, takie jakie wynikają z zakresu upoważnienia zawartego w konkretnych przepisach. Nie ma potrzeby wskazywania przepisów merytorycznych ściślej lub luźniej określających granice w jakich działa organ upoważniony. Jeśli organ ma określić regulamin organizacyjny to wystarczy powołać w podstawie tylko przepis wskazujący tę kompetencję nie trzeba powoływać przepisów określających na poziomie ustawowym ustrój podmiotu, dla którego regulamin jest wydawany. W tym zakresie mamy dość szczegółowe przepisy ZTP. Przede wszystkim kluczowym w odpowiedzi na pytanie jest § 134. Wyróżnia dwa rodzaje podstaw. Pierwsza, „klasyczna”, która upoważnia dany podmiot do uregulowania określonego zakresu spraw. Upoważnienie powinno być sformułowane według schematu „(nazwa organu) określi w drodze (zarządzenia/uchwały …”. Druga „zadaniowo-kompetencyjna”, w której upoważnienie zawarte jest w przepisie, który wyznacza zadania lub kompetencje danego podmiotu np. art. 30 ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym: Kierownikiem urzędu jest wójt.

 Niezależnie od tego z jaką podstawą prawną mamy do czynienia (zawartą w ustawie, rozporządzeniu, APM albo APW) nie ma potrzeby przywoływania w niej innych przepisów, niż te stanowiące umocowanie do tego, że akt ma być wydany. Tak czy inaczej w APW mogą się znaleźć wyłącznie przepisy znajdujące źródło w upoważnieniu. Odzwierciedlone jest to także w dyrektywach § 135 ZTP: W uchwale i zarządzeniu zamieszcza się przepisy prawne regulujące wyłącznie sprawy z zakresu przekazanego w przepisie, o którym mowa w § 134 pkt 1, oraz sprawy należące do zadań lub kompetencji podmiotu, o których mowa w § 134 pkt 2.

Tymczasem, w praktyce legislacyjnej często panuje przeświadczenie, że dla legitymizacji, lepszego uwiarygodnienia kompetencji prawotwórczej i pełnego jej udowodnienia trzeba przywołać wszystko co tylko możliwe. Pisząc te słowa zrobiłem eksperyment. W wyszukiwarce google wpisałem frazę „zarządzenie prezydenta miasta” potem kliknąłem w pierwszy wynik –  https://bip.warszawa.pl/Menu_podmiotowe/prezydent/.  Potem otworzyłem najświeższe zarządzenie Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z 27 grudnia 2023 r. zmieniające zarządzenie w sprawie nadania wewnętrznego regulaminu organizacyjnego Biura Mienia Miasta i Skarbu Państwa Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy. Jego podstawa prawna brzmi:

Na podstawie art. 33 ust. 2 w związku z art. 11a ust. 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2023 r. poz. 40, 572, 1463 i 1688) i § 11 ust. 12 załącznika do zarządzenia nr 312/2007 Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 4 kwietnia 2007 r. w sprawie nadania regulaminu organizacyjnego Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy (z późn. zm.1) zarządza się, co następuje:

Przywołane podstawy prawne są takie:

Art.11a. 3. Ilekroć w ustawie jest mowa o wójcie, należy przez to rozumieć także burmistrza oraz prezydenta miasta.

Art. 33. 2. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu gminy określa regulamin organizacyjny, nadany przez wójta w drodze zarządzenia.

§ 11. 12. Wewnętrzny regulamin organizacyjny biur, Urzędu Stanu Cywilnego oraz urzędów dzielnic, obejmujący w szczególności ich wewnętrzną strukturę, organizację oraz podział zadań, nadaje zarządzeniem Prezydent, na wniosek odpowiednio: dyrektorów biur, Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego oraz burmistrzów.

 W tym przypadku wystarczające byłoby przywołanie w podstawie prawnej wyłącznie § 11 ust. 2 regulaminu organizacyjnego. Nie ma potrzeby powoływania się na ustawę. Tym bardziej, że art. 33 ust. 2 jest podstawą do przyjęcia regulaminu organizacyjnego urzędu a zmieniany jest odrębny akt dotyczący komórki organizacyjnej przyjęty na podstawie wydanego na jego podstawie regulaminu, a art. 11a ust. 3 to klasyczny przykład zbędnej „legitymizującej” informacji.

I jeszcze jedna dość ważna uwaga. Często w podstawie prawnej APW używa się zwrotu „w związku”. Owa formułka odzwierciedla nieporozumienia, o których piszę – niepotrzebne udowodnianie tytułu prawnego do podejmowanych działań prawodawczych. Zresztą w wielu przypadkach przepis wskazany „w związku” jest tą właściwą podstawą prawną, a nie „związkową”.

Odpowiadając na pytanie z tej części wpisu. Zazwyczaj podstawą prawną APW jest jeden przepis i jeżeli upoważnienie zostało wyrażone w kilku przepisach jako podstawę prawną przytoczyć trzeba tylko przepis wskazujący podmiot właściwy do jego wydania i określający zakres spraw przekazanych do uregulowania. Jeżeli podstawą prawną jest przepis ustawowy nie trzeba wymieniać innych przepisów, zwłaszcza zawartych w aktach wewnętrznych (statut, regulamin organizacyjny). I jeszcze jedno, nadmiarowość przepisów w podstawie prawnej dezinformuje adresatów, a czasami może wykazywać jego bezprawność (jeśli w podstawie prawnej wskazano niepotrzebne przepisy i jednocześnie w APW zawarto przepisy sprzeczne z przepisami merytorycznymi aktu wyższego rzędu).

Czy APW zawsze musi wskazywać podstawę prawną?

Tu sprawa jest zupełnie prosta, choć nie dla wszystkich oczywista. Jak sama nazwa wskazuje APW obowiązują wewnętrznie podmioty podległe organowi wydającemu te akty. Drugim warunkiem poprawności jest to, że nie mogą one być podstawą decyzji wobec obywateli. Jeśli spełnione są te warunki, to w przypadku APW podstawa prawna pełni wyłącznie funkcję informacyjną. Jeżeli więc organ wydający APW nie zawarł w nim podstawy prawnej, a przepis stanowiący upoważnienie do wydania aktu istnieje, to brak formułki Na podstawie … zarządza/uchwala się, co następuje: nie powoduje nieważności APW. Obowiązująca konstytucja nie formułuje wprost wymagania, iżby akty prawa wewnętrznego powoływały podstawę prawną swojego wydania … . Powołanie takiej podstawy prawnej nie jest zatem warunkiem koniecznym konstytucyjności aktu o charakterze wewnętrznym. Jest jednak warunkiem legislacyjnej poprawności aktów tego rodzaju. (Komentarz do Zasad techniki prawodawczej, S. Wronkowska, M. Zieliński, Warszawa 2021, s. 240; podobnie G. Wierczyński s. 737). W praktyce, w dużym stopniu wpisywanie podstawy prawnej jest uzależnione od kultury legislacyjnej w konkretnej jednostce (korporacji).  

Z życzeniami pomyślności i wszystkiego dobrego w Nowym Roku

WZ

6 myśli w temacie “Podstawa prawna aktu prawa wewnętrznego – problemy systemowe”

  1. Dzień dobry,
    mam pewien dylemat związany z nowelizacją regulaminu organizacyjnego, którego nowelizacja nie weszła jeszcze w życie. Aktem nowelizującym zmieniono nazwy komórek organizacyjnych zarówno w treści regulaminu organizacyjnego jaki i załączniku, który stanowi przedstawienie graficzne struktury organizacyjnej. Z uwagi na konieczność zachowania spójności prowadzonych rejestrów kancelaryjnych odroczono wejście w życie wprowadzonych zmian. Aktualnie zachodzi konieczność kolejnej zmiany regulaminu poprzez przypisanie nadzoru nad poszczególnymi komórkami innym osobom. I tu mam wątpliwość czy pierwszy akt nowelizujący, po wejściu w życie zmieni nazewnictwo w regulaminie zmienionym drugim aktem nowelizującym czy konieczny jest jakiś zapis to potwierdzający? Będę bardzo wdzięczna za pomoc

    1. Opinię formułuję bez zapoznania się z aktem nowelizowanym i nowelizującym. Nadto, nie do końca jestem pewny jaka ma być chronologia zmian – przyjąłem, że pierwsza nowelizacja ma wejść w życie już po wejściu w życie tej drugiej. Zakładam też, że zmiany w pierwszym akcie dotyczą nazewnictwa i nadzoru tych samych komórek organizacyjnych oraz powodują konieczność zmiany grafiku struktury. Przy takich założeniach najlepszym rozwiązaniem byłoby przyjęcie drugiej nowelizacji z takimi zmianami jakie mają wejść w życie jeszcze przed dniem wejścia w życie pierwszej nowelizacji i jednocześnie dokonać zmiany pierwszego aktu nowelizującego, z uwzględnieniem zmian zawartych w pierwszym akcie nowelizującym, czyli dokonać tzw. nowelizacji nowelizacji. Zgodnie z § 91 ust. 3 ZTP nowelizację przepisów zmieniających wprowadza się w życie z dniem wejścia w życie tych przepisów zmieniających, w tym przypadku z dniem wejścia w życie pierwszej nowelizacji. Reasumując sprawę najlepiej załatwić dwa aktami przyjętym najlepiej jednego dnia.
      Pierwszy – druga nowelizacja regulaminu, tak jak ma ona brzmieć na dzisiaj.
      Drugi – nowelizacja pierwszej nowelizacji, która:
      – ma tytuł zarządzenie zmieniające zarządzenie zmieniające zarządzenie w sprawie regulaminu …,
      – dokonuje zmian dostosowujących do struktury organizacyjnej ustalonej drugą nowelizacją,
      – ma przepis o wejściu w życie: „Zarządzenie wchodzi w życie z dniem (dzień wejścia w życie identyczny z dniem wejścia w zycie aktu pierwszej nowelizacji).
      Jeśli to to rozwiązanie uznane zostanie za niezrozumiałe, zbyt „pokrętne”, to proponuję prostsze. Uchylić pierwszą nowelizację w okresie vacatio legis, choć jest to przypadek niezwykle rzadko stosowany i nieprzewidziany w ZTP. Przyjąć drugą nowelizację, a po jej wejściu w życie „ponowić pierwszą nowelizację z uwzględnieniem zmian, wprowadzonych drugą nowelizacją, z dniem wejścia w życie jak pierwotnie w pierwszej nowelizacji. (Prostsze?)
      W razie wątpliwości proszę o telefon lub mail podane na stronie Kancelarialegislacyjnawz.pl
      WZ

  2. Dziękuję bardzo za odpowiedź. Nawiązując jeszcze do kwestii podstawy prawnej i faktu, że wystarczające jest wskazania w niej regulaminu organizacyjnego zastanawiam się czy na podstawie przepisów nowego regulaminu można dokonać nowelizacji zarządzenia wydanego na podstawie regulaminu uchylonego?

    1. Nie do końca rozumiem dylemat „czy na podstawie przepisów nowego regulaminu można dokonać nowelizacji zarządzenia wydanego na podstawie regulaminu uchylonego”. Nie można zmienić czegoś uchylonego, po co zresztą?
      WZ

  3. Czy można powiedzieć, że bez żadnego przepisu przejściowego typu „zarządzenia wydane na podstawie dotychczasowego regulaminu pozostają w mocy do czasu wydania nowych…..” odpadła podstawa prawna zarządzenia i wydane zarządzenia są nieobowiązujące?

    1. W pewnym uproszczeniu, to nie jest tak jak z rozporządzeniami czy APW wydanymi na podstawie ustawy. W przypadku regulaminów będących aktami prawa wewnętrznego nie działa automatycznie zasada utraty mocy aktów wydanych na jego podstawie, w przypadku uchylenia podstawy prawnej. Jeśli dotychczasowe akty są sprzeczne z nowym regulaminem to trzeba wydać nowe akty albo dostosować do nowego regulaminu przez nowelizację (podstawa prawna takiej nowelizacji – nowy regulamin).
      WZ

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *